ضمن تشکر، خواهشمندم ابتدا نگاهی کلی به مسئله موعود باوری در فضای وب داشته باشید؟
در رابطه با فضای موعود باوری یک نگاه کلی به فضای وب می توانیم داشته باشیم و بعد نگاه مهدوی در حوزه اسلامی و بعد می توانیم کمی خاص تر وارد این فضا بشویم و به حوزه وب فارسی زبان در رابطه با مهدویت بپردازیم.
در نگاه عمومی موج بسیار سنگینی از مباحث مرتبط با مباحث فرجام شناسی و آخرالزمانی داشته ایم و این مباحث تا پیش از سال دو هزار میلادی بسیار اوج گرفته بود و در دهه ابتدایی هزاره سوم تا سال 2012 به شدت اوج خود رسید. البته هنوز هم جریانات فکری و فرهنگی فعالی در این مسیر قابل مشاهده هست، اما در حال حاضر تا حدود زیادی از تب و تاب آن کم شده است.
این جریان از مباحث موعودگرایی که در سایت های مختلف وجود دارد شروع می شود و تا نشانه های پایان دنیا و مباحث مربوط به اساطیر و رخ دادهای آخرالزمانی و... ختم می شود ، بخصوص در فضای بنیادگرایی مسیحی به مباحث پایان دنیا و اتفاقات آن عصر بیشتر دامن می زند که البته از حجم آن قدری کاسته شده است.
در مباحث موعود باوری، در محیط وب، چه محتوایی مورد توجه بیشتری قرار گرفته است؟
در مباحث موعود باوری، بخشی از محتوای وب به معرفی ادیان و اساطیر و بخشی از آن به بحث تطبیق نشانه ها و رخدادهای آخرالزمانی و حتی مباحث فانتزی همچون موجودات فرازمینی و بشقاب پرنده ها می پردازد؛ البته در حوزه سینما و ادبیات هم این مباحث قابل پی گیری می باشد که نمود این تفکر در فضای وب خود را نشان می دهد. خیلی از فیلم های آخرالزمانی و پسا آخرالزمانی در فضای وب نمود خاص خود را دارد.
در محیط اینترنت، چه آسیب هایی، مباحث مهدویت را تهدید می کند؟
در رابطه با این موضوع در فضای مجازی، ما با دو نوع آسیب و نقیصه مواجه هستیم:
اول اینکه بسیاری از مباحثی که به زبان انگلیسی منتشر می شود، مربوط به کسانی است که از جغرافیای غربی به این مسئله نگاه می کنند، همچنان که در منظومه های علمی و دانشنامه ها این طور است. این مباحث به شدت از کم اطلاعی و سوء برداشت هایی که توسط پژوهشگران غربی و مستشرقین صورت گرفته، تأثیر می پذیرد.
تولیدکنندگان غربی و فعالان غربی، تصور و تصویر درستی از مباحث مهدویت ندارند و این نقیصه باعث می شود که برداشت های مطابق با واقعیت ارائه نکنند، یا گاهی به اسناد و منابع دست چندم استناد دهند، یا گاهی تصورات آنها ناشی از تفکر اسلام هراسی است.
آسیب دوم این است که خودِ باورمندان به مهدویت و بخصوص شیعیان نتوانسته اند این اعتقاد و مسائل مربوط به آن را در یک فرم و ادبیات قابل فهم و پذیرشی که امکان همدلی بیشتری با آن وجود دارد تولید کنند. به همین دلیل وقتی در موتورهای جستجو در رابطه با مباحث مهدویت جستجو می کنید، از پربازدید ترین های آن مباحث؛ مباحث مربوط به ظهور مهدی سودانی و مبارزات او با قوای انگلیس مواجه می شوید. یعنی قبل از اینکه شما با یک موعود نجات بخش در اسلام و اندیشه های مربوط به مهدویت در قرآن و سنت آشنا بشوید، با مدعیان دروغین مهدویت آشنا می شوید، مبحث مهدویت در فضای وب با آن چیزی که ما در حوزه های علمیه و مراکز پژوهشی در مورد مهدویت داریم، فاصله دارد. این مسئله در زبان های عمومی وب و به طور خاص غیر عربی و غیر فارسی قابل مشاهده است.
آیا گزارش آماری دقیقی از سایت هایی که تخصصاً در محیط وب، در مباحث مهدویت کار کرده اند، در دسترس هست؟
به طور مشخص یک گزارش آماری از پرداختن به این موضوع وجود ندارد و عمده مسائلی که در این حیطه پی گیری می شود، مسائل مربوط به متمهدین و مهدیان دروغین و یا تصوراتی است که در جوامع گذشته اسلامی راجع به مهدی موعود وجود داشته است؛ البته به همراه جریانات سیاسی و اجتماعی که از آن ها منبعث شده اند. لذا در این فضا محتوایی که صبغه پژوهشی داشته باشد و به منابع اسلامی نزدیک باشد کمتر یافت می شود.
در میان پایگاه های عرب زبان، مباحث مهدویت چگونه نمودی دارد؟
در فضای عربی که وارد می شویم تا حدودی مسئله بهتر می شود. مسائلی از روایات و اندیشه های اسلامی که در موضوع مهدویت هست مطرح می شود. البته جریان های جدیدی در خاورمیانه و بخصوص در عراق وجود دارد که به مدعیان دروغین مهدویت مربوط می شود، که این گونه مسائل هم در مطالب عربی اینترنت، نیز دیده می شود.
همچنین مباحثی چون بنیادگرایی و سلفی گری، ظهور دجال و منجی گرایی که در روایات اسلامی هم به آن ها اشاره شده، تا حدودی فضای وب را پر کرده است. حتی در کتاب های منتشر شده در کشورهای لبنان و عراق نیز این مطالب به چشم می خورد. در خاورمیانه امروز، بیش از آنکه به مباحث علمی مهدویت پرداخته شود، به مباحث این چنینی که مخاطبان بیشتری هم دارد، پرداخته می شود.
در اتاق های گفتگوی اینترنتی، معلوم نیست که پیرامون این موضوع چه می گذرد. ما از محتواهایی که در چت روم ها یا انجمن ها می گذرد و ارتباطاتی که کاربران اینترنت با این موضوع دارند، اطلاعات مشخصی در دست نداریم و البته نیازمند پژوهشی هستیم تا فضای ذهنی کاربران اینترنتی در رابطه با این موضوع را نیز مشخص کند.
موضوع مهدویت در میان پایگاه های فارسی زبان، با چه آسیب ها و مشکلاتی مواجه می باشد؟
در رابطه با فضای فارسی ما مشکلات زیادی داریم، محتوایی که در فضای وب فارسی در رابطه با مهدویت منتشر می شود بسیار زیاد است، همان طور که در فضای چاپ و نشر هم مباحثی که در رابطه با مهدویت منتشر می شود، بسیار بیشتر از سایر مطلبی است که در حوزه های علمی و دینی منتشر می شود.
در اینترنت هم این فضا حاکم است ، ولی مشکل اینجاست که این مطالب از عمق و غنای کافی برخوردار نیستند و کپی و تکرار نیز هستند، هر چند حجم جستجوها و وبلاگ ها و سایت ها با کلیدواژه های مربوط به مهدویت بسیار زیاد است، اما آن قدر غنای پایینی دارد، که شما می توانید این محتوای را تبارشناسی کنید و متوجه بشوید که این مطالب از کجا کپی شده اند و در نهایت به منابع محدودی می رسید و متوجه می شوید که بسیاری از آنها از یک یا چند سایت، کپی برداری شده است.
نکته دیگری که در فضای وب با آن مواجه هستیم این است که علاقه به وجود حضرت و اعتقاد به منجی و موعودگرایی باعث می شود که هر شخصی به خودش اجازه تولید محتوا بدهد، که این مسئله باعث پایین آمدن سطح مطالب ارائه شده گردیده است. می دانید که کارهای پژوهشی و آثار مکتوب و منتشر شده، در رابطه با برخی از ائمه و بزرگان دین، بسیار کمتر از حوزه مهدویت است، با وجود این پشتوانه زیاد در آثار مکتوب و منتشر شده، باز هم موضوع مهدویت در اینترنت، غنای لازم را ندارد.
وقتی تولید محتوای الکترونیکی، به صورت مطلوب صورت نگیرد و مطالب با بحث های مرتبط و نگاه های سیاسی آمیخته شود، نتیجه این می شود که محتوای سالم، معتبر و یکدستی را در فضای وب فارسی در رابطه با مباحث مهدویت نمی بینیم. به همین جهت برای سالم سازی و یکدست سازی محتوای مربوط به مباحث مهدویت در فضای وب فارسی از دو سال قبل کاری را شروع کرده ایم که امیدوارم به سرانجام خوبی برسد.
از دیگر مشکلات پایگاه های فارسی زبان که به موضوع مهدویت پرداخته اند؛ کارشناسی نکردن مسائل است همچنین نوعی گمنامی و بی سر و سامانی در مراجع ارائه کننده محتوا نیز قابل مشاهده هست، ما شاهد تعداد زیادی از سایت های بی نام ونشان هستیم که تولید محتوا می کنند، در نگاه اول شاید به نظر خوب بیاید که عده زیادی مشغول تولید محتوا هستند، اما از یک نگاه کارشناسی شاید، این رویه آسیب زا باشد. این محتوایی که ارائه می شود از کدام مرجع کارشناسی ارائه می گردد؟ مشرب و آبشخور فکری این محتوا کجاست؟ کدام فرد یا مؤسسه شناخته شده آن را تهیه کرده و یا نظارت نموده است؟
این گونه مشکلات و تهدیدهاست که ضرورت راه اندازی یک پرتال یا وب سایت جامع برای مهدویت را بیشتر می کند. بنابراین ما نیازمند یک وب سایت معیار یا پرتال جامع در این موضوع هستیم.
این را هم باید یادآوری کنم که نهادها و سازمان هایی در این زمینه فعال هستند که وقتی وارد فضای وب می شوند خودشان را معرفی نمی کنند، لذا مسئولیت محتوای ارائه شده نیز به عهده گرفته نمی شود و مخاطب سرگردان می شود و چون یک ناآشنا وارد فضای وب می شود مطالب غیر کارشناسی را دریافت می کند.
البته باعث خوشحالی است که از حیث کمی، حجم بالایی از محتوای وب درباره موضوع مهدویت می باشد، اما از نظر کیفیت محتوا شرایط خوبی را ارزیابی نمی کنیم. در حوزه وبلاگ ها، شمار زیادی از وبلاگ ها مباحث مهدویت را ارائه می دهند اما مطالب را به صورت نقلی ارائه می کنند، در این دو سال پژوهش بنده حتی به تعداد انگشتان یک دست وبلاگ با استانداردهای محیط وب که به طور مرتب پست داشته باشد و به صورت هفتگی روزآمد شوند سراغ ندارم. از همه مهم تر اینکه وبلاگی که مطالب آن تولیدی باشد، بسیار کم است. ما حتی زمانی در این فکر بودیم که از وبلاگ هایی که به صورت استاندارد تولید محتوا دارند و استمرار هم دارند، حمایت کنیم، اما متأسفانه چنین چیزی یافت نشد.
اگر بخواهیم دور نمایی از این وبلاگها را توصیف کنیم می توان گفت؛ نوع وبلاگ های مرتبط با مهدویت در قالب زیبایی طراحی می شوند و چند پست به صورت کپی ارائه می کنند و نهایتاً تا چند ماه به لطف تصاویری که از مسجد جمکران ارائه می کنند، کارکرد دارند.
اساساً در ارتباط با موضوع مهدویت در وب با فضای پرآشوبی مواجه هستیم و مرکز مستقل و وب سایتی که مستقلاً برای وب، تولید محتوا کند نداریم و عموماً محتوای وبلاگ ها مربوط به تولیدات و محصولات و نهادهایی هستند که بخشی از آثارشان را در فضای وب ارائه می کنند و اینکه از فضای وب به طور مشخص در مسائل فرهنگی استفاده کنیم نزدیک به صفر است؛ البته پرتال جامع مهدویت که حدود یک سال است در حال پی گیری است، گام هایی را در این رابطه برداشته است و انشاالله در حوزه های اطلاع رسانی و پژوهشی فعالیت هایی را در شبکه جهانی اینترنت عرضه می نماید که برای همه قابل استفاده و استناد باشد.
لطفا راجع به پرتال جامع مهدویت که جنابعالی ناظر کیفی آن وبگاه هستید نیز، توضیحاتی ارائه بدهید؟
همانطوری که مستحضر هستید پرتال به معنای دروازه و دریچه است و در حوزة اطلاع رسانی و ارتباطات به پایگاه هایی گفته می شود که دربرگیرندة اطلاعات و مستندات طبقه بندی شده در زمینه ای خاص هستند. پورتال جامع مهدویت، دروازه و دریچه ای به سوی مباحث گوناگون حوزة مهدویت است و دسترسی علاقه مندان و مخاطبان این حوزه را به اطلاعات، محصولات و فعالیت های طبقه بندی شده دربارة امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف ممکن می سازد.
ما احساس کردیم که وب فارسی نیازمند یک سایت جامع و دربردارنده اطلاعات منسجم، متقن و مستند در موضوع مهدویت است. بر این اساس این پرتال - به آدرس اینترنتی mahdaviat.ir - را راه اندازی کردیم. و در این پرتال به سمت پایگاه مرجعی رفتیم که بتواند تمام فعالیت های پژوهشی و آموزشی در بحث مهدویت را در خود جای بدهد.
و می توانیم این پرتال را اینگونه معرفی کنیم ؛ شبکه ای که ارتباط میان مصرف کنندگان و تولید کنندگان محتوا درباره موضوع مهدویت و موعود باوری در زبان فارسی را برقرار می سازد.این بکه، به عنوان مرجعی تکمیل شونده، فعالیت های علاقمندان و فعالان موضوع مهدویت را – در زمینه تولید نشر و استفاده از انواع محتوا- هماهنگ سازی و مدیریت می کند و هدف اصلی ن زمینه سازی برای «آموزش عمومی مهدویت» است
شعار محوری پرتال عبارت است از «آگاهی و دانایی و همکاری درباره امام موعود»، ما در این رابطه سعی کردیم به حوزه های مربوط به اطلاع رسانی، پاسخ به شبهات، تولید و انتشار محصولات، برنامه ریزی و اجرای فعالیت ها، شناسایی فعالان در فضای وب و چندین مورد دیگر را دنبال می کنیم.
در پرتال جامع مهدویت، پنج سازه اساسی داریم، 1- اتاق مطالعه : در این بخش کاربر علاوه بر جستجو در فهرست اخبار و مطالب برگزیده درباره مهدویت، جزئیات مربوط به رویدادها و متون را مشاهده می کند و از آنها مطلع می گردد. 2- مخزن پرسش: کاربر در این بخش علاوه بر جستجو در فهرست پرسش‌های برگزیده درباره مهدویت، پاسخ عمومی هر یک از آنها را مشاهده می کند و می تواند پرسش اختصاصی خود را نیز مطرح کند.3- پیشخوان محصول: این بخش فهرست محصولات برگزیده درباره مهدویت، جزئیات مربوط به مستندات آن ارائه می دهد و موارد دلخواه را می توان سفارش داد 4- تقویم برنامه:در این قسمت شما می‌توانید علاوه بر جستجو در فهرست برنامه‌های برگزیده درباره مهدویت، جزئیات مربوط به برگزاری آنها را مشاهده کنید و درخواست مشارکت خود را ثبت نمایید. 5- نمایه فعالان: شما می‌توانید علاوه بر جستجو در فهرست مجموعه‌های فعال در زمینه مهدویت، جزئیات مربوط به مشخصات هر یک از فعالان را مشاهده کنید و پیام خود را ثبت نمایید.
مخاطبان پرتال را چه کسانی تشکیل می دهد؟
در یک سو؛ تمام علاقمندان به موضوع مهدویت قرار دارند که به عنوان مصرف کننده محتوا شناخته می شوند و در محیط های خانواده ؛ مدرسه ؛ دانشگاه و فضای کسب و کار حضور دارند ؛ این افراد می توانند پرسش ها ، دغددغه ها و نیاز های فرهنگی خود از طریق پورتال برآورده سازند و از خدمات آموزشی و مهارت افزایی آن استفاده کنند ؛ در سوی دیگر تمام فعالان و دست اندر کاران فضای پژوهشی، تبلیغی و فرهنگی مرتبط با موضوع مهدویت قرار دارند که به عنوان تولید کننده محتوا شناخته می شوند و در محیط های آموزشی و پژوهشی و مراکز فرهنگی ، هنری و انتشاراتی حضور دارند این افراد می توانند به پرسش ها و دغدغه ها و نیازهای فرهنگی مخاطبان خود در پرتال پاسخ دهند و در یک کلام پرتال جامع مهدویت بستری را فراهم آورده تا شنوندگان و سخنوران ؛ خوانندگان و پژوهشگران بیش از پیش یکدیگر را بشناسند تا معارف نورانی و آموزه های زندگی بخش در میان ذهن های یابنده و قلب های جوینده جاری شود.
نمایه فعالان، ظاهرا یک کار بی بدیل هست که مشابه آن تاکنون انجام نشده است، لطفا این قابلیت را بیشتر معرفی کنید.
بله یکی از این کارها که بی بدیل و بی سابقه بوده است، تهیه کارنامه فعالان در حوزه مهدویت است، افرادی که در حوزه مهدویت، مشغول تحقیق و تدریس و فعالیت علمی و پژوهشی هستند در آن معرفی می شوند. در همین بازه زمانی که کار را شروع کردیم، نزدیک به 250 نفر از فعالان معرفی شده اند.
با این کار در حقیقت کارنامه فعالیت آن ها به نمایش در می آید که فوایدی زیادی می تواند داشته باشد از جمله این که باعث می شود که در یک فضای شبکه ای، فعالان در این عرصه دور هم جمع شوند، همدیگر را بشناسد و از توانایی ها و آثار یکدیگر مطلع شوند. برای این کار در زمینه های مختلفی کارهایی انجام شده است، از جمله کتاب راهنمایی که منتشر شده است و شامل راهنمای تصویری مباحث مربوط به آن هاست.
و در آخر سخن پایانی شما چیست؟
من هم به سهم خود از فصل نامه وزین ره آورد نور که در زمینه اطلاع رسانی اینگونه مباحث تلاش و زحمات درخور توجهی داشته است، تشکر می کنم و امیدوارم بیش از پیش، در این عرصه موفق باشید.
پی نوشت:
حجت الاسلام یاسر آیین، ناظر کیفی پرتال جامع مهدویت، پژوهشگر حوزه مهدویت و از فعالان عرصه اطلاع رسانی در محیط مجازی است. وی در ارتباط با موضوع مهدویت، آثار و تألیفاتی نیز به رشته تحریر درآورده است که از آن جمله می توان به آثاری مانند: «فطرت آباد»، «تأملاتی درباره وضعیت ما و تمدن موعود»، «رواق آفتاب»، «خدمت به حقیقت»، «راه بی نهایت»، « فردا از آن ماست»، اشاره کرد. از ایشان همچنین مقالات و نوشته های دیگری، در مجلات به چاپ رسیده یا در اینترنت عرضه شده است.